|
Το εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα «Ο κόσμος του Ώριμου
Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Οι πόλεις, η τέχνη, η λογοτεχνία.» έχει ως
θέμα του μία από τις σημαντικότερες ιστορικές φάσεις του ευρωπαϊκού και του
παγκόσμιου πολιτισμού. Αυτήν την ιστορική φάση μπορεί η Ελλάδα να μην την
έζησε άμεσα, αλλά συνέβαλε σ΄ αυτήν, αφενός με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό
που υπήρξε το μεγάλο πρότυπο για την αναγέννηση, και αφετέρου με τους
λόγιους του Βυζαντίου που λίγο πριν και μετά την Άλωση βοήθησαν στη μελέτη
και την κατανόηση των ελληνικών κειμένων. Η Αναγέννηση είναι για μας μια
ιστορική περίοδος συγκρίσιμη με την Αρχαιότητα και κατανοητή λόγω των
πολλών αναλογιών με αυτή. (Αναλογίες όπως π.χ. το φαινόμενο πόλεων – κρατών
ή και η τέχνη με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα ).
Το εκπ/κό πρ/μα έχει άμεση σχέση με μαθήματα της τάξης μας,
όπως η ιστορία, η νεοελληνική λογοτεχνία, τα καλλιτεχνικά.
Τα θέματά στα οποία συγκεντρώσαμε το ενδιαφέρον μας ήταν:
1. Οι πόλεις: η ανάπτυξη τους
υπήρξε ο βασικός παράγοντας που οδήγησε στην ακμή του μεσαιωνικού κόσμου και
στην Αναγέννηση. Εξετάσαμε την πολεοδομία τους διακρίνοντας δύο τύπους:
α. της μεσαιωνικής πόλης με τα ασφυκτικά όρια των ακανόνιστων
τειχών της, το κέντρο της που ήταν ο καθεδρικός ναός και το δαιδαλώδες και
στενό οδικό δίκτυο. β. της αναγεννησιακής πόλης, των
διευρυμένων ορίων, με το θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο και την
προσπάθεια για χάραξη νέων μεγάλων και ευθειών οδών. Ακόμη εξετάσαμε την
αρχιτεκτονική διακρίνοντας τους βασικούς τύπους κοσμικών και θρησκευτικών
κτιρίων (παλλάτσο, λότζια, τόρρε, ντουόμο καμπανίλε, μπατιστέρο).
2. Η τέχνη: σημαντικότερη τέχνη
στην αναγέννηση αναδεικνύεται η ζωγραφική με πλήθος μεγάλων
δημιουργών ( από τον Τζιόττο μέχρι τον Μ. Άγγελο) με ανανεωμένα θέματα και
με βασικό στόχο να κατακτήσει την πραγματικότητα χρησιμοποιώντας νέες
τεχνικές όπως η προοπτική. Παράλληλα είδαμε τη γλυπτική να
ξαναγεννιέται με τη θρυλική οικογένεια Πιζάνο και να στήνονται ελεύθερα
ρεαλιστικά γλυπτά στη Φλωρεντία του Quattrocento.
3. Η λογοτεχνία με έργα
μεγάλα που συνοψίζουν και εκφράζουν μια εποχή και ένα κόσμο, όπως η Θεία
κωμωδία του Δάντη ή μια σειρά από κείμενα με εμβληματικό χαρακτήρα, τα οποία
εκφράζουν το στοχασμό γύρω από τα μεγάλα θέματα της πολιτικής, της
κοινωνίας και τέχνης, συμπληρώνει και αποτυπώνει το χαρακτήρα της εποχής.
Όλα τα παραπάνω τα επεξεργαστήκαμε σε μαθήματα και εργασίες
για πέντε μήνες και συγκεντρώσαμε το υλικό σε δύο φυλλάδια, ένα για
τις πόλεις και την τέχνη και ένα ανθολόγιο για τη λογοτεχνία τα οποία έγιναν
σημείο αναφοράς και οδηγός για το ταξίδι μας.
Το ταξίδι μας αναπτύχθηκε στην κεντρική Ιταλία και μάλιστα
στις περιοχές του Μάρκε (Ουρμπίνο), της Τοσκάνης (Φλωρεντία,
Σιένα, Πίζα, Αρέτσο, Πιέντσα) και της Ούμπριας (Περούτζια, Ορβιέτο,
Ασίζη).
Το πολύωρο ταξίδι με το πλοίο από την Πάτρα στην Αγκώνα
αξιοποιήθηκε δημιουργικά. Το λιμάνι στο οποίο αποβιβαστήκαμε στην Ιταλία,
η Αγκώνα, είναι ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Αδριατικής με
εντυπωσιακό μέτωπο προς τη θάλασσα και ορόσημό της ο ναός πάνω στο λόφο ο
αφιερωμένος στον προστάτη της πόλης, Άγιο Κυριακό. Στο πέρασμά μας από την
πόλη θυμηθήκαμε από τα μαθήματά μας τον πρώτο «αρχαιολόγο» στα χρόνια της
Αναγέννησης, τον Κυριακό εξ Αγκώνος που μελέτησε συστηματικά μνημεία της
αρχαιότητας στην Ιταλία και την Ελλάδα και συνέβαλε στη γνώση του αρχαίου
κόσμου.
Στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τη μεσαιωνική και
αναγεννησιακή πόλη με μια σειρά από παραδείγματα πόλεων το Ουρμπίνο
ήταν ο πρώτος μας σταθμός αλλά και ταυτόχρονα η πόλη – μοντέλο, λόγω του
μικρού της μεγέθους και της συγκέντρωσης όλων των χαρακτηριστικών μιας
αναγεννησιακής πόλης στα χρόνια του δούκα Φεντερίκο ντα Μοντεφέλτρο.
Στην αυλή του Φεντερίκο φιλοξενήθηκαν καλλιτέχνες όπως ο
Πιέρο ντελα Φραντσέσκα, συγγραφείς όπως ο Μπαλτασάρε Καστιλιόνε και στο
Ουρμπίνο επίσης γεννήθηκαν ο Ντονάτο Μπραμάντε και ο ανηψιός του Ραφαήλ
Σάντι.
Το δουκικό παλλάτσο δίπλα στον καθεδρικό ναό, έργο του
Λουτσιάνο Λαουράνα στα μέσα του 15ου αι., αποτελεί εξαιρετικό
δείγμα αναγεννησιακού συγκροτήματος ενταγμένο σε μεσαιωνικό πολεοδομικό
περιβάλλον.
Ξεκινήσαμε την περιήγησή μας στο Ουρμπίνο έξω από τα τείχη,
κάτω από το παλλάτσο. Ανεβήκαμε στο επίπεδο του παλλάτσου από μία ελικοειδή
ράμπα στο εσωτερικό ενός ημικυκλικού προμαχώνα. Είδαμε τον εξώστη του δούκα
και περάσαμε στην καταπληκτική εσωτερική αυλή του παλατιού με τις
κιονοστοιχίες και το πηγάδι. Στο ισόγειο επισκεφτήκαμε το χώρο της
βιβλιοθήκης, δείγμα της πνευματικής ακμής της πόλης και της αγάπης του δούκα
για τα γράμματα και τις τέχνες. Στον όροφο που βρίσκονται τα δουκικά
διαμερίσματα ο πιο ενδιαφέρων χώρος είναι το studiolo
του Φεντερίκο, περίκλειστος μικρός χώρος για ατομική συγκέντρωση
και μελέτη διακοσμημένος στην κάτω ζώνη με παραστάσεις ξυλογλυπτικής, με
σύμβολα και αλληγορίες τεχνών και επιστημών και στην πάνω ζώνη με
προσωπογραφίες σοφών συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του Φεντερίκο με το
μικρό του γιο Γκουιντομπάλντο. Παρουσιάζεται να μελετά φορώντας την πανοπλία
του φανερώνοντας έτσι τις δύο βασικές αρετές του, του πολεμιστή και του
ανθρώπου του πνεύματος, πρότυπο του αναγεννησιακού ηγεμόνα.
Στο δουκικό ανάκτορο στεγάζεται σήμερα η Εθνική Πινακοθήκη
του Μάρκε με αντιπροσωπευτικότερα έργα :
1. Α.
Την citta ideale
που αποδίδεται στον Πιέρο ντελα Φραντσέσκα (1480). Αφού η πόλη ήταν ο
κύριος μοχλός ανάπτυξης και προόδου κατά την ιταλική αναγέννηση, βασικό
ζητούμενο υπήρξε η δημιουργία της ιδανικής πόλης, η οποία έγινε αντικείμενο
πολιτικού στοχασμού, αρχιτεκτονικού-πολεοδομικού σχεδιασμού και οχυρωματικής
αλλά και της ζωγραφικής. Η υλοποίησή της επιχειρήθηκε στη δύσκολη κλίμακα
μιας ολοκληρωμένης πόλης (π.χ. Πιέντσα), στην κλίμακα ενός περιορισμένου
αρχιτεκτονικού συνόλου (π.χ. το παλλάτσο ντουκάλε του Ουρμπίνο) ή στη μικρή
κλίμακα ενός μεμονωμένου κτιρίου εκτός πόλης (π.χ. Μαντόνα του Μπάτζιο και
Σάντα Μαρία Κονσολατσιόνε). Ο πίνακας αυτός απηχεί την εικόνα μιας ιδανικής
πόλης με μέτρο, αρμονία, γαλήνη έχοντας στο κέντρο το κυκλικό δημόσιο κτίριο
αξιοποιώντας τις δυνατότητες της προοπτικής.
2. Β.
Ένα έξοχο πορτρέτο γυναίκας από το Ραφαήλ Σάντι της λεγόμενης Μούτα.
Ένα από τα εμβληματικά κείμενα της Αναγέννησης είναι ο
Αυλικός του Μπαλτασάρε Καστιλιόνε στο οποίο δίνει το πρότυπο του
ευγενούς της εποχής, ανθρώπου με γνώσεις, ικανότητες και εκλεπτυσμένους
τρόπους. Από το έργο αυτό που γράφτηκε στο Ουρμπίνο το 1516 διαβάστηκαν
αποσπάσματα για την πόλη και τους δυο ηγέτες της.
Μετά την περιήγησή μας στο βασικό δρόμο της πόλης βγήκαμε από
την πύλη Βαλμπόνα.
Η επόμενη πόλη στην οποία αφιερώσαμε το μεγαλύτερο μέρος του
ταξιδιού μας, η Φλωρεντία, υπήρξε το μεγάλο κέντρο στο οποίο
μετασχηματίστηκε ο μεσαιωνικός κόσμος σε αναγεννησιακό. Σημείο αναφοράς του
παγκόσμιου πολιτισμού και με τεράστιο σε όγκο έργο αρχιτεκτονικής,
γλυπτικής και ζωγραφικής. Τρεις γενιές καλλιτεχνών τον 15ο αι από τη
Φλωρεντία και γενικότερα από την Τοσκάνη, αφού γνώρισαν την αρχαιότητα στη
Ρώμη, άλλαξαν την εικόνα του κόσμου.
Η Φλωρεντία ήταν πόλη μεγάλη με σημαντικότερο φυσικό ορόσημό
της τον ποταμό Άρνο, που μέσα στα τείχη της ζούσαν περίπου 150.000
άνθρωποι, οδηγήθηκε στη μεγάλη ακμή της από την οικογένεια των Μεδίκων.
Πολεοδομικά είχε διαμορφωθεί ήδη από τον 14ο αι. και διέθετε ένα θρησκευτικό
κέντρο στην πιάτσα του Ντουόμο με ένα θρησκευτικό κτιριακό συγκρότημα που
αποτελείται από το ναό της Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε, γοτθικό ναό του Αρνόλφο
ντι Κάμπιο που συμπλήρωσε με τον πρώτο αναγεννησιακό τρούλο τεραστίων
διαστάσεων ο πρώτος αρχιτέκτονας του Κουατροτσέντο, Φιλίππο Μπρουνελέσκι. Το
συγκρότημα συμπληρώνεται από το βαπτιστήριο, το αρχαιότερο κτίσμα στην
πλατεία και το καμπανίλε, έργο του Τζιότο. Λίγο νοτιότερα το πολιτικό κέντρο
της πόλης στην πιάτσα ντελα Σινιορία ισοδύναμο σε αρχιτεκτονική βαρύτητα
φανερώνει την πολιτική ανεξαρτησία της πόλης – κράτους. Κεντρικό κτίριο το
βαρύ γοτθικό παλλάτσο Βέκκιο-δημαρχείο της πόλης με έντονα ακόμα τα
αμυντικά χαρακτηριστικά.
Γύρω από τα δύο αυτά κέντρα τέσσερα κτίρια -ορόσημα της
Φλωρεντίας οριοθετούν το ιστορικό κέντρο της πόλης: Δυτικά ο ναός των
Δομηνικανών Σάντα Μαρία Νοβέλλα, Ανατολικά ο γοτθικός ναός των Φραγκισκανών
Σάντα Κρότσε, στα Βόρεια το μοναστήρι του Αγίου Μάρκου και στα νότια, πέρα
από τον Άρνο, το παλλάτσο Πίττι, το τελευταίο διοικητήριο της πόλης (16ος
αι.).
Ξεκινήσαμε την περιήγησή μας από τη Σάντα Μαρία Νοβέλλα
της οποίας η πρόσοψη έχει διαμορφωθεί από το μεγάλο αρχιτέκτονα και
θεωρητικό της Αναγέννησης, Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι. Στο εσωτερικό του ναού
βρίσκεται μα τοιχογραφία σταθμός στη ζωγραφική της Αναγέννησης. Πρόκειται
για την Αγία Τριάδα του Μαζάτσιο, έργο με συμμετρική οργάνωση και με μία
πρωτοποριακή μαθηματική προοπτική για το οποίο χαρακτηριστικά είπαν ότι
«τρύπησε τον τοίχο». Με τη γέννησή του ο Μαζάτσιο (1401) οριοθετεί την αρχή
της Αναγέννησης και με τον πρόωρο θάνατό του (1428) χάνεται ο μεγαλύτερος
συνεχιστής της παράδοσης του Τζιότο.
Στον ίδιο ναό σημαντικό στοιχείο για μας είναι ο τάφος του
πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωσήφ, που πήρε μέρος στη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας
1438-9 σε μεγάλη ηλικία, και πέθανε κατά τη διάρκειά της.
Περνώντας τον Άρνο επισκεφτήκαμε την εκκλησία Σάντα Μαρία
ντελ Κάρμινε, όπου στο παρεκκλήσιο Μπρανκάτσι είδαμε τη μεγαλύτερη
σύνθεση του Μαζάτσιο με θέμα τη ζωή του αποστόλου Πέτρου. Η ρεαλιστική
απόδοση του κτιστού και άκτιστου χώρου, η καίρια αφήγηση, ο όγκος των μορφών
και η προοπτική θέτουν την αρχή ενός ρωμαλέου ρεύματος με αίτημα το
ρεαλισμό. Εντυπωσιακότερη σύνθεση του κύκλου, «Η πληρωμή του φόρου».
Στη συνέχεια του οδοιπορικού μας επόμενος σταθμός ήταν το
μοναστήρι του Αγίου Μάρκου, βόρειο ορόσημο του ιστορικού κέντρου. Πίσω
από την μπαρόκ πρόσοψη ανοίγεται το λιτό μοναστηριακό συγκρότημα του
Μικελότσο παραγγελία του Κόζιμου του Πρεσβύτερου στα μέσα του 15ου αι . Γύρω
από μία τετράγωνη εσωτερική αυλή με στοές, στον πρώτο όροφο βρίσκονται τα
κελιά των μοναχών, μικροί χώροι με ένα παράθυρο. Σε κάθε κελί ο Φρα
Ατζέλικο, ζωγράφος σύγχρονος με το Μαζάτσιο, με ύφος απλό αδιαφορώντας για
τις συμβάσεις του ρεαλισμού ζωγράφισε μία σκηνή από τη ζωή του Χριστού.
Στον ίδιο όροφο με τα κελιά ανοίγεται η πρώτη βιβλιοθήκη
των Μεδίκων κλασική αναγεννησιακή διπλοβιβλιοθήκη με τρία κλίτη, έργο
του Μικελότσο για να στεγάσει την πρώτη συλλογή χειρογράφων και κωδίκων.
Στο ίδιο μοναστήρι στα τέλη του 15ου αι. ηγούμενος ήταν ο
Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα που κυβέρνησε τη Φλωρεντία από το 1494-1498
επιβάλλοντας ένα καθεστώς αυστηρής θεοκρατικής δημοκρατίας πριν καταλήξει
στην πυρά.
Η επόμενη διαδρομή μας οδήγησε στο ανατολικό ορόσημο της
πόλης, στο γοτθικό ναό της Σάντα Κρότσε δηλαδή το ναό του Τιμίου
Σταυρού. Η εκκλησία αυτή είναι γνωστή ως μαυσωλείο των επιφανών Φλωρεντινών.
Στα πλευρικά κλίτη βρίσκονται τα ταφικά μνημεία των : Γαλλιλαίου, του Μιχ.
Άγγελου, το κενοτάφιο του Δάντη και πολλών άλλων .
Στη νότια εξωτερική πλευρά του ναού βρίσκεται το πρώτο και
σημαντικότερο μνημείο καθαρά αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής στη Φλωρεντία.
Είναι το παρεκκλήσιο των Πάτσι του Φιλίππο Μπρουνελέσκι,
έργο-μοντέλο σε μικρή κλίμακα που προέκυψε από τους πειραματισμούς του
αρχιτέκτονα για φόρμες πιο συμμετρικές και αρμονικές μετά την επιστροφή του
από τη Ρώμη. Περίκεντρο κτίριο με εμφανείς επιδράσεις από το Πάνθεον της
Ρώμης.
Μερικές δεκάδες μέτρα βόρεια του Ντουόμο βρίσκεται η
γειτονιά των Μεδίκων με κεντρικό σημείο της το ναό του Σαν Λορέντζο.
Νότια του ναού βρίσκεται η Λαυρεντιανή βιβλιοθήκη, η σπουδαιότερη
της Αναγέννησης και βορειοανατολικά το παλλάτσο-κατοικία των Μεδίκων.
Αξιοποιήσαμε το έξοχο κλιμακοστάσιο στη βόρεια πλευρά του Σαν Λορέντζο για
να ξεκουραστούμε και να ανασυγκροτηθούμε πριν την επίσκεψή μας στη
βιβλιοθήκη. Κατανοήσαμε πώς ο δημόσιος χώρος μπορεί να είναι φιλικός για το
διαβάτη της πόλης και πώς μία αρχιτεκτονική κατασκευή μπορεί και πρέπει να
έχει πάνω από μία χρήσεις.
Περνώντας μπροστά από την ημιτελή πρόσοψη του Σαν Λορέντζο
φτάσαμε στην είσοδο της Λαυρεντιανής Βιβλιοθήκης της οποίας την
κατασκευή ανέθεσε ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής στον Μιχαήλ Άγγελο. Στην
πλευρά της βιβλιοθήκης ανοίγεται μια τετράγωνη αυλή με λότζιες πάνω στις
οποίες υπάρχει το οικόσημο των Μεδίκων. Η είσοδος στον προθάλαμο της
βιβλιοθήκης γίνεται από μία σκάλα, πραγματικό γλυπτό που σχεδίασε ο Μιχ.
Άγγελος. Η κύρια ορθογώνια αίθουσα της βιβλιοθήκης με τον ξύλινο εξοπλισμό
των βιβλιοστασίων-αναλογίων σε δύο σειρές στους πλευρικούς τοίχους της
αίθουσας, αποτελεί τυπικό δείγμα αναγεννησιακής διπλοβιβλιοθήκης. Η μία
πτέρυγα για την ελληνική και άλλη για τη λατινική γραμματεία χωρίζονται
μεταξύ τους με τον κεντρικό διάδρομο. Στα πλευρά των βιβλιοστασίων υπάρχουν
οι κατάλογοι των βιβλίων.
Λίγες δεκάδες μέτρα από τη βιβλιοθήκη βρίσκεται η κατοικία
των Μεδίκων έργο του Μικελότσο στα μέσα του 15ου αι. Ένα παλλάτσο με την
κλασική τριώροφη οριζόντια οργάνωση με έντονα ακόμα στις εξωτερικές του
επιφάνειες τα βαριά αμυντικά γοτθικά χαρακτηριστικά. Βαριά λιθοδομή στο
ισόγειο με εκλεπτύνσεις προς τους πάνω ορόφους και με δίλοβα ακόμα
μεσαιωνικά παράθυρα. Εντός του παλατιού υπάρχει το περίφημο παρεκκλήσιο των
Μάγων, ένας μικρός ορθογώνιος χώρος όπου ο ζωγράφος Μπενότσο Γκότσολι γύρω
στο 1460 ζωγράφισε μια από τις πιο ξεχωριστές συνθέσεις του Κουατροτσέντο.
Στο ύφος του ζωγράφου κυριαρχούν οι ζωγραφικές αξίες , η πολυχρωμία,
διακοσμητική διάθεση και η λεπτομερής αφήγηση.
Η πομπή των μάγων του Γκότσολι
σαφέστατα απηχεί την εντύπωση που προκάλεσε η πολυπληθής αντιπροσωπία των
Ελλήνων σοφών που με επικεφαλής τον αυτοκράτορα Ιωάννη Η' Παλαιολόγο και τον
πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωσήφ, έφτασαν στη Φλωρεντία για την
οικουμενική σύνοδο το 1439. Οι αναλογίες είναι προφανείς: οι μάγοι όπως και
οι Έλληνες έρχονται από την Ανατολή και είναι φορείς της σοφίας. Η σύνθεση
οργανώνεται στους τρεις τοίχους του παρεκκλησίου με έναν μάγο ως κεντρική
μορφή στον καθένα από αυτούς. Προηγείται ο γηραιότερος με τη μορφή του
πατριάρχη , ακολουθεί ο ώριμος με τη μορφή του αυτοκράτορα και τέλος ο
νεότερος με τη μορφή ενός νεαρού γόνου της οικογένειας των Μεδίκων. Η πομπή
στην τοσκανική ύπαιθρο προβάλλει τη χλωρίδα της Τοσκάνης και εξωτική
πανίδα της Ανατολής.
Μετά το παλλάτσο των Μεδίκων επισκεφτήκαμε ένα άλλο, το
παλλάτσο Ρουτσελάι μιας άλλης πλούσιας οικογένειας της Φλωρεντίας, έργο
του Λέον Μπατίστα Αλμπέρτι, στο οποίο εκφράζονται για πρώτη φορά τα καθαρά
αναγεννησιακά χαρακτηριστικά της αστικής αρχιτεκτονικής, δηλαδή η
εκλεπτυσμένη εξωτερική τοιχοδομία και η χρήση των τριών αρχαίων ελληνικών
ρυθμών στις παραστάδες των τριών ορόφων, όπως συναντάμε σε κτίρια της
Αρχαιότητας. Είναι ένα έργο σταθμός για την κοσμική αρχιτεκτονική της
Αναγέννησης. Σε άμεση σύνδεση με το παλλάτσο βρίσκεται η λότζια απέναντι από
αυτό, που χρησίμευε για τις κοινωνικές εκδηλώσεις της οικογένειας Ρουτσελάι.
Νότια από το παλλάτσο Βέκκιο προς τη μεριά του Άρνου στα
μέσα του 16ου αι. οικοδομήθηκαν με αρχιτέκτονα τον Τζιόρτζιο Βαζάρι δύο
μεγάλες παράλληλες λότζιες, τα Ουφφίτσι, τα γραφεία δηλαδή, τα κτίρια
τα οποία θα υποστήριζαν το διοικητικό έργο της πόλης. Λίγο αργότερα και ενώ
η Φλωρεντία ήταν πια δουκάτο στα Ουφφίτσι άρχισαν να συγκεντρώνονται έργα
τέχνης της οικογένειας των Μεδίκων. Αυτά αποτέλεσαν τον πυρήνα της πρώτης
δημόσιας πινακοθήκης. Σήμερα τα Ουφφίτσι στεγάζουν τη σημαντικότερη
πινακοθήκη στον κόσμο για την περίοδο από τον 13ο μέχρι το 17ο αι. Ο
επισκέπτης έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει βήμα – βήμα με όλους τους
μεγάλους σταθμούς την εξέλιξη της ιταλικής και ευρωπαϊκής ζωγραφικής. Από
τον Τζιότο και τη μανιέρα λατίνα μέχρι τον Καραβάτζιο και το Μπαρόκ. Από το
πλήθος των έργων επιλέξαμε και μείναμε σε 10 άνδρες ζωγράφους και μία
γυναίκα, με έργα σταθμούς στην προσπάθεια της κατάκτησης της
πραγματικότητας.
Αφού οργανωθήκαμε για την κίνησή μας στο χώρο του μουσείου,
από τους μεγάλους εσωτερικούς διαδρόμους περνούσαμε στις αίθουσες με τους
πίνακες.
Πρώτος σταθμός αρχές 13ου αι. Η ένθρονη Παναγία του
Τζιότο. (maniera latina)
Γύρω στο 1330 ο κομψός Ευαγγελισμός του Σιμόνε Μαρτίνι,
του μεγάλου ζωγράφου της Σιένας. (διεθνής γοτθικός ρυθμός).
Πρώτος εκπρόσωπος του Κουατροτσέντο- Αναγέννησης ο Πιέρο
ντελα Φραντσέσκα με τα πορτρέτα του Φεντερίκο ντα Μοντεφέλτρο,
δούκα του Ουρμπίνο, και της συζύγου του, Μπατίστα
Σφόρτσα.
Στη συνέχεια οι δύο πίνακες, εμβλήματα της Αναγέννησης και
της Φλωρεντίας, του Σάντρο Μποτιτσέλι, ζωγράφου των Μεδίκων Η γέννηση της
Αφροδίτης και Η άνοιξη.
Επόμενος σταθμός οι τρεις μεγάλοι της Ώριμης Αναγέννησης:
Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι εκπροσωπείται με τον Ευαγγελισμό της
Θεοτόκου,
ο Μιχαήλ Άγγελος με το καταπληκτικό τόντο (κυκλικός
πίνακας) Η Αγία Οικογένεια
και ο
Ραφαήλ Σάντι με με το πορτρέτο του πάπα Λέοντα Ι, γιου του Λαυρέντιου
του Μεγαλοπρεπή των Μεδίκων.
Η σχολή της Βενετίας τον 16 ο αι. εκπροσωπείται με το έργο
του Τιτσιάνο Η Αφροδίτη του Ουρμπίνο, παραγγελία του Γκουιντομπάλντο,
γιου του Φεντερίκο.
Σ΄ αυτή τη μεγάλη πορεία της ζωγραφικής σπουδαία θέση κατέχει
και ένας Έλληνας, ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Ο μεγάλος καλλιτέχνης
συνέθεσε τη βυζαντινή παράδοση με την ιταλική αναγέννηση και τον ισπανικό
μυστικισμό με την ολλανδική προσωπογραφία με μια ματιά οραματική και
προαναγγέλλοντας το μοντερνισμό. Ο Ελ Γκρέκο εκπροσωπείται με το έργο Ο
Αγιος Φραγκίσκος και ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής. (γύρω στο 1600).
Ο κύκλος κλείνει με τον μεγάλο Μικελάντζελλο Καραβάτζιο
που με το δραματικό του ρεαλισμό, τις έντονες αντιθέσεις φωτός – σκιάς και
τη βιαιότητα των θεμάτων του μας εισάγει στο Μπαρόκ. (κίνηση, χιαστί
άξονες). Εκπροσωπείται με τους πίνακες: Μέδουσα και Η θυσία του Αβραάμ.
Ολοκληρώνουμε με μια ζωγράφο που κινείται στον κύκλο και το
ύφος του Καραβάτζιο, την Αρτεμισία Τζεντιλέσκι με ένα θέμα επίσης αιματηρό Ο
αποκεφαλισμός του Ολοφέρνη (Ιουδήθ και Ολοφέρνης).
Βγαίνοντας από τα Ουφφίτσι περπατήσαμε δίπλα στον Άρνο
ανακατεμένοι με μαθητές σχολείων από όλο τον κόσμο και περνώντας το ορόσημο
του πόντε βέκκιο φτάσαμε στο παλλάτσο Πίττι, έργο του 16ου αι.,
τελευταίο διοικητήριο της πόλης.
Ο μεγαλύτερος ποιητής της Ιταλίας, ο Ντάντε Αλιγκιέρι
που με το έργο του Θεία Κωμωδία ξεκινά η ιταλική λογοτεχνία καταγόταν από τη
Φλωρεντία από την οποία όμως αναγκάστηκε να ζεί εξόριστος για μεγάλο
χρονικό διάστημα. Σε μια από τις περιηγήσεις μας στην πόλη ακολουθήσαμε μια
διαδρομή μέσα από την αγαπημένη του γειτονιά. Μια μαρμάρινη ανάγλυφη πλάκα
στην αρχή αυτής της διαδρομής οριοθετεί το χώρο του ποιητή από το
βαπτιστήριο του Αγ. Ιωάννη στην πιάτσα του ντουόμο μέχρι το Μπαρτσέλο ,
πρώτο διοικητήριο της πόλης. Με την πύλη του παραδείσου του Αγ. Ιωάννη του
βαπτιστή ξεκινά το Κουατροτσέντο (1401) και η Αναγέννηση στη Φλωρεντία.
Είναι τα περίφημα ανάγλυφά του Λορέντζο Γκιμπέρτι με θέματα από την Παλαιά
Διαθήκη που αποδίδουν τη φύση και τον άνθρωπο με ρεαλισμό.
Λίγο παρακάτω συναντήσαμε ένα εργαστήριο λιθοξόων που σίγουρα
δε θα διέφερε πολύ από του Ντονατέλλο. Στην πρόσοψή του είχε εντοιχισμένη
την ανάγλυφη βάση του περίφημου αγάλματος του Αγ. Γεωργίου του Ντονατέλλο
που ήταν το πρώτο ελεύθερο γλυπτό φυσικού μεγέθους με κλασικές αναλογίες που
στήθηκε στη Φλωρεντία στο ναό του Ορσανμικέλε.
Προχωρώντας στους σκοτεινούς μεσαιωνικούς δρόμους φτάσαμε στο
σπίτι του Δάντη και στην εκκλησία που συνάντησε τη μούσα του Βεατρίκη.
Το οδοιπορικό μας ολοκληρώθηκε στο Μπαρτσέλο που
σήμερα στεγάζει τη σημαντικότερη γλυπτοθήκη της πόλης με έργα όπως ο Δαβίδ
του Ντονατέλλο, ήρωας που συμβόλιζε τη δύναμη του πνεύματος της πόλης,
που της επέτρεπε να επιβάλλεται στους αντιπάλους της.
Ο Ηγεμόνας του Νικολλό Μακιαβέλλι αποτελεί ένα έργο
έμβλημα για την πόλη και την εποχή, που εκφράζει τη θέληση του συγγραφέα για
έναν ισχυρό ηγεμόνα που θα ένωνε χρησιμοποιώντας κάθε μέσο την
κατακερματισμένη πολιτικά Ιταλία.
Από το βιβλίο του Μακιαβέλλι διαβάσαμε σε νυχτερινή έξοδό μας
στο σημείο της εκτέλεσης του Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα , στην πιάτσα ντελα
Σινιορία, ένα απόσπασμα που αφορούσε το φλογερό μοναχό που κυβέρνησε την
πόλη.
Αποχαιρετήσαμε τη Φλωρεντία με μια πανοραμική θέα της πόλης
από την πλατεία Μικελάντζελο.
Εξήντα χιλιόμετρα δυτικά της Φλωρεντίας βρίσκεται μία από
τις σημαντικότερες ναυτικές πόλεις της Ιταλίας, η Πίζα. Η πόλη αυτή
μετά από τη νικηφόρα σύγκρουσή της με τους Άραβες της Σικελίας και την
κυριαρχία της στο Τυρρηνικό και στη Μεσόγειο, έζησε μια περίοδο πρώιμης
ακμής από τον 11ο μέχρι το 13ο αι. και δημιούργησε μεγάλη καλλιτεχνική
ανάπτυξη που χαρακτηριστικό της ήταν ένας έντονος και πρώιμος κλασικισμός
που αποτυπώνεται στο περίφημο θρησκευτικό συγκρότημα του Κάμπο ντέι μιράκολι
(ντουόμο, βαπτιστήριο, καμπαναριό και κοιμητήριο των ιπποτών) και στα έργα
της οικογένειας Πιζάνο.
Πλησιάσαμε το συγκρότημα που βρίσκεται εντός των τειχών και
στη βόρεια άκρη της πόλης. Το πρώτο μνημείο που επισκεφτήκαμε ήταν το
βαπτιστήριο. Στο εσωτερικό του, δίπλα στην κολυμβήθρα, βρίσκεται ο
άμβωνας του Νικολό Πιζάνο με έξοχα δείγματα πρώιμης γοτθικής γλυπτικής που
απεικονίζουν τη ζωή και τα πάθη του Χριστού.
Περισσότερο από κάθε άλλο μνημείο ο κλασικισμός είναι έντονος
στο ντουόμο. Οι διαστάσεις του μνημείου, το υλικό (λευκό μάρμαρο) και
κυρίως οι κιονοστοιχίες δημιουργούν αυτή την αίσθηση ελαφραίνοντας τους
όγκους και δημιουργώντας κίνηση. Οι πολίτες της Πίζας μετά τη νίκη τους
εναντίον των Αράβων έκτισαν το δικό τους Παρθενώνα. Στο εσωτερικό του ναού ο
άμβωνας του Τζιοβάνι Πιζάνο συνεχίζει και εξελίσσει την παράδοση της
οικογένειας.
Τα προβλήματα στη θεμελίωση του καμπανίλε και η μεγάλη
κλίση που έχει πια πάρει το μνημείο κατέστησαν διάσημο το οικοδόμημα. Η
κλίση η οποία εμφανώς παρατηρείται στο καμπαναριό υπάρχει σε όλα τα κτίρια
του συγκροτήματος σε μικρότερο όμως βαθμό, αφού το αμμώδες έδαφος θεμελίωσής
τους, λόγω των προσχώσεων του ποταμού Άρνου, δημιουργεί μεγάλο πρόβλημα.
Στην είσοδο του καμπανίλε υπάρχει ανάγλυφη παράσταση πλοίων η οποία μας
υπενθυμίζει την αιτία της μεγάλης ανάπτυξης της πόλης.
Τελευταίο μνημείο του συγκροτήματος που επισκεφτήκαμε ήταν
το Καμποσάντο, δηλαδή το μεσαιωνικό νεκροταφείο των ιπποτών με χώμα
από τους Αγίους Τόπους που έφεραν πλοία της Πίζας. Το κοιμητήριο αποτελείται
από ένα σύστημα τεσσάρων στοών που σχηματίζουν κάτοψη ορθογώνια και
αντίστοιχα ορθογώνια εσωτερική αυλή. Στους στεγασμένους χώρους των στοών,
στα δάπεδά τους βρίσκονται οι τάφοι και πολλές ρωμαϊκές σαρκοφάγοι, τα
ανάγλυφα των οποίων άσκησαν μεγάλη επίδραση στη γλυπτική των Πιζάνο. Στους
τοίχους των στοών υπήρχαν μεγάλης έκτασης τοιχογραφίες από τις οποίες έχει
σωθεί μια σε εξαιρετική κατάσταση που αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δείγματα
ζωγραφικής του 2ου μισού του 14 ου αι. Πρόκειται για τη σύνθεση
«Ο θρίαμβος του θανάτου» 1360 περίπου, αγνώστου ζωγράφου που συμβατικά έχει
ονομαστεί ο Μαέστρος του θριάμβου του θανάτου. Το θέμα απηχεί το φοβερό
λοιμό του 1348-50 που έπληξε την Ευρώπη και την Ιταλία και νέκρωσε κάθε
δραστηριότητα. Η τοιχογραφία αυτή αφού αποτοιχίστηκε, τοποθετήθηκε για
προστασία στο εσωτερικό μιας από τις στοές. Μπροστά σ΄ αυτή τη σύνθεση έγινε
ανάγνωση ενός λογοτεχνικού παράλληλου θέματος από την αναγεννησιακή κρητική
λογοτεχνία. Διαβάστηκε ο πρόλογος της Ερωφίλης του Γ. Χορτάτση όπου την
εισαγωγή στο έργο κάνει ο Χάρος μιλώντας για τη ματαιότητα των εγκοσμίων και
την κυριαρχία του στη ζωή των ανθρώπων και την Ιστορία.
Η άλλη μεγάλη πόλη της Τοσκάνης, αντίπαλος της Φλωρεντίας,
είναι η Σιένα. Γνώρισε τη μεγάλη ακμή της στην τελευταία φάση
του Μεσαίωνα από τα μέσα του 13ου μέχρι τα μέσα του 14ου αι. Στην
πόλη κατά το διάστημα αυτό αναπτύχθηκε μεγάλη καλλιτεχνική σχολή με
εκπροσώπους τον Ντούτσιο , τον Σιμόνε Μαρτίνι , τα αδέλφια Πιέτρο και
Αμπρόζιο Λορετζέτι.. Στην ανάπτυξη της πόλης και στην καλλιτεχνική
δημιουργία έβαλε τέλος ο φοβερός λοιμός από τον οποίο πιθανότατα πέθαναν και
οι αδελφοί Λορεντζέτι. Η πολεοδομία της Σιένας, τυπικά μεσαιωνική, ανέπτυξε
το 14ο αι. ισορροπημένα το πολιτικό και θρησκευτικό της κέντρο σε δύο
πλατείες.
Μπήκαμε στην πόλη από την πύλη του Αγίου Μάρκου και
κατευθυνθήκαμε μέσα από τους μεσαιωνικούς δρόμους στο πολιτικό κέντρο δηλαδή
στην καταπληκτική Πιάτσα ντελ Κάμπο, πλατεία με σχήμα κοχυλιού στην
οποία γίνεται κάθε χρόνο μια μεσαιωνική ιπποδρομία, το πάλιο Στην πλατεία
δεσπόζει ένα από τα ωραιότερα δημαρχεία των ανεξάρτητων ιταλικών
πόλεων-κρατών το παλλάτσο πούμπλικο, κτίριο γοτθικό των αρχών του 14ου αι.
με αμυντικά ακόμα χαρακτηριστικά. Δίπλα του ο πύργος Μάντζα, ο ψηλότερος της
Τοσκάνης (102 μ.).
Στο εσωτερικό του Παλλάτσο Πούμπλικο στην αίθουσα του
Μαπαμόντο και στην αίθουσα του Συμβουλίου των 9 έχουμε τις σημαντικότερες
ζωγραφικές συνθέσεις του 14ου αι. και τις κορυφαίες της Σχολής της Σιένας.
Στην πρώτη αίθουσα είδαμε δύο έργα του Σιμόνε Μαρίνι, μία τεραστίων
διαστάσεων Μαεστά, δηλαδή Παναγία ένθρονη εν δόξη , με τη
χαρακτηριστική κομψότητα που διακρίνει το ύφος του ζωγράφου και στον
απέναντι τοίχο τον κοντοτιέρο, δηλαδή τον αρχηγό των μισθοφόρων
Γκουιντορίτσιο ντα Φολιάνο, που πέτυχε μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες για
λογαριασμό της πόλης στη δεκαετία του 1320. Στη διπλανή μικρότερη αίθουσα
είδαμε ένα από τα σπουδαιότερα πολιτικά θέματα σε δημαρχείο πόλης, την
Αλληγορία της καλής και κακής διακυβέρνησης και τις επιπτώσεις της στην πόλη
και την ύπαιθρο του Αμπρόζιο Λορεντσέτι.
Τέλος επισκεφτήκαμε στην πιάτσα του ντουόμο έναν από τους
πιο εντυπωσιακούς και χαρακτηριστικούς γοτθικούς ναούς της Ιταλίας στα
γλυπτά και τον άμβωνα του οποίου δούλεψαν ο Νικόλα και ο Τζιοβάνι Πιζάνο
στις αρχές του 14ου αι.
Αναχωρήσαμε από τη Σιένα και κινηθήκαμε νοτιότερα στην
Τοσκάνη φτάνοντας σε μια μικρή πόλη, την Πιέντσα με τεράστιο όμως
ενδιαφέρον, διότι σε αυτήν στα μέσα του Κουαττροτσέντο επιχειρήθηκε ένα
μεγάλο πολεοδομικό και αρχιτεκτονικό πείραμα. Ο πάπας Πίος Β΄ (Ενέα Σίλβιο
Πικολόμινι) που καταγόταν από την πόλη η οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή
ονομαζόταν Κορσινιάνο, πριν ονομαστεί Πιέντσα προς τιμή του , ανέθεσε στον
αρχιτέκτονα Μπενάρντο Ροσελίνο να μετατρέψει τη μικρή πόλη σε μια Τσιτά
Ιντεάλε με βάση την αντίληψη και την αισθητική της Αναγέννησης. Το πείραμα
κράτησε από το 1458 μέχρι το 1464 και περιορίστηκε τελικά στο συγκρότημα
γύρω από την κεντρική πλατεία της πόλης.
Μπήκαμε στην πόλη από την κεντρική πύλη και βαδίσαμε
κατευθυνόμενοι προς την πλατεία στην κεντρική οδό που φέρει το όνομα του
Μπερνάντο Ροσελίνο. Το πρώτο κτίριο του περίφημου συγκροτήματος της
πλατείας που συναντήσαμε ήταν το παλλάτσο Πικολόμινι της οικογένειας
του πάπα Πίου Β΄, το οποίο έχει εντονότατες επιδράσεις από το παλλάτσο
Ρουτσελάι του Λέον Μπατίστα Αλμπέρτι , μαθητής του οποίου υπήρξε ο Ροσελίνο.
Την κεντρική θέση στην πλατεία καταλαμβάνει ο καθεδρικός ναός της Σάντα
Μαρία Ασούντα με έντονες επιδράσεις από την Αρχαιότητα και το έργο του
Αλμπέρτι. Η εκκλησία από την άλλη πλευρά πλαισιώνεται από το παλλάτσο
Βοσκοβίλε , δηλαδή το επισκοπικό μέγαρο και απέναντι από την εκκλησία
κλείνει την πλατεία το κτίριο του δημαρχείου με τον πύργο του.
Κατά την παραμονή μας στην πλατεία δοκιμάσαμε μία έκπληξη
καθώς στο χώρο της άρχισαν να συρρέουν άλογα, άμαξες και ιππότες. Η
πλατεία πήρε πραγματικά αναγεννησιακή όψη, αλλά στην έκπληξή μας έδωσε τέλος
η άφιξη των κινηματογραφικών συνεργείων.
Μετά την πλατεία κατευθυνθήκαμε στο μέτωπο της πόλης προς την
πεδιάδα απολαμβάνοντας τη θέα της τοσκανικής υπαίθρου.
Αν η αναμόρφωση σε Τσιτά Ιντεάλε μιας μεγάλης πόλης ή η
δημιουργία της εξαρχής ήταν εγχείρημα δύσκολο, αρκετά ευκολότερο ήταν η
αναμόρφωση μιας πόλης πολύ μικρής ή ενός συγκροτήματος κτιρίων γύρω από μια
πλατεία όπως στην περίπτωση της Πιέντσας ή ακόμα ευκολότερο στη δημιουργία
ενός αυτόνομου κτιρίου έξω από την πόλη που θα ικανοποιούσε τις αρχές αυτές,
αφού σύμφωνα με μια αντίληψη ακόμα και ένα κτίριο είναι μια πόλη υπό
κλίμακα.
Τέτοια περίπτωση μεμονωμένου και αυτοτελούς κτιρίου με
αναγεννησιακά χαρακτηριστικά (συμμετρία, ευρυθμία ) είναι η Μαντόνα του
Σαν Μπάτζιο, έργο του Αντόνιο ντα Σάνγκαλο του πρεσβύτερου, λίγο
μετά την Πιέντσα και έξω από την πόλη του Μοντεπουλτσιάνο. Κτισμένη στις
αρχές του16ου αι. συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά της αναγεννησιακής
αρχιτεκτονικής προσπαθώντας να υλοποιήσει στην κλίμακα του κτιρίου τις αρχές
της ιδανικής πόλης.
Ακριβώς ίδια περίπτωση λίγο έξω από την πόλη Τόντι είναι η
εκκλησία της Σάντα Μαρία ντει Κονσολασιόνε , έργο σε σχέδια του
μεγάλου Ντονάτο Μπραμάντε το 1508,. Ναός με παρόμοια χαρακτηριστικά
και στόχους με τον προηγούμενο. Σ΄ αυτόν όμως οι καμπύλες γραμμές
κυριαρχούν σε σχέση με τη γεωμετρικότητα του προηγούμενου.
Περάσαμε πια στην Ούμπρια της οποίας η μεγάλη πόλη είναι η
Περούτζια με περίοδο μεγάλης ακμής τον 13ο και 14ο αι. και εξαιρετικό
μνημειακό χαρακτήρα στο ιστορικό της κέντρο . Είναι κτισμένη σε μια σειρά
από λόφους με αρκετό πράσινο και ο πολεοδομικός της τύπος ανήκει σε αυτόν
του Ώριμου Μεσαίωνα.
Μεγάλο ενδιαφέρον είχε η περιήγησή μας στην πόλη με κεντρικό
σημείο της την πιάτσα 8ης Νοεμβρίου, πλατείας στην οποία συνυπάρχουν το
θρησκευτικό και το διοικητικό κέντρο. Στη μέση της πλατείας μεταξύ του
καθεδρικού ναού του Σαν Λορέντσο και του παλλάτσο ντέι Πριόρι η γοτθική
φοντάνα Ματζιόρε , έργο του Τζιοβάνι Πιζάνο. Από το εντυπωσιακό δημαρχείο
της πόλης, το παλλάτσο ντέι Πριόρι ξεκινά η κεντρική οδός της πόλης, το
κόρσο Βανούτσι, αφιερωμένη στον μεγάλο ζωγράφο της που είναι γνωστός με το
όνομα Περουτζίνο. Η διαφορά των επιπέδων στα οποία είναι κτισμένη η πόλη
έχει οδηγήσει σήμερα στη λύση μεγάλων κυλιόμενων κλιμάκων που
χρησιμοποιήσαμε για τη μετακίνησή μας.
Από την Περούτζια επισκεφτήκαμε με ημερήσια εκδρομή τις
πόλεις της Ούμπριας Ορβιέτο και Ασίζη. Το Ορβιέτο εξήντα περίπου
χιλιόμετρα νότια της Περούτζιας εντυπωσιάζει με τη φυσική του θέση, καθώς
είναι κτισμένο πάνω σε ένα ηφαιστειογενή λόφο με μεγάλη ομαλή επιφάνεια και
προσφέρει εξαιρετική φυσική οχύρωση. Από τις πρώτες πόλεις που
ανεξαρτητοποιήθηκαν, παράλληλα με το θρησκευτικό του κέντρο παρουσιάζει
πρώιμη ανάπτυξη και το αντίστοιχο πολιτικό, γύρω στο 12ο αι. Ο πολεοδομικός
τύπος του οικισμού είναι βασικά μεσαιωνικός.
Εξίσου εντυπωσιακή είναι και η πρόσβαση στην πόλη που την
πραγματοποιήσαμε με το τελεφερίκ που μας έφερε από το επίπεδο της πεδιάδας
στο επίπεδο του οικισμού.
Ένα από τα σπουδαιότερα έργα θρησκευτικής γοτθικής
αρχιτεκτονικής της Ιταλίας είναι ο καθεδρικός ναός του Ορβιέτο κτισμένος
στις αρχές του 14ου αι. με παπική χρηματοδότηση και πολλές ομοιότητες με τον
καθεδρικό ναό της Σιένας. Όμως εντός του ναού στο παρεκκλήσιο του Σαν
Μπρίτζιο βρίσκεται ένα έργο ζωγραφικής .του 1500 σταθμός για την Αναγέννηση,
αφού οριοθετεί το τέλος της περιόδου. Ο ζωγράφος Λούκα Σινιορέλλι με τη
μεγάλη σύνθεση της Δευτέρας Παρουσίας οριοθετεί και συνοψίζει το τέλος μιας
προσπάθειας που ξεκινάει δύο αιώνες πριν με το Τζιότο για να ολοκληρώσει τη
ρεαλιστική απεικόνιση του κόσμου και του ανθρώπου πριν παραδώσει τη σκυτάλη
στον Μιχαήλ Άγγελο για να την οδηγήσει σε άλλες αναζητήσεις. Εντυπωσιακότερο
τμήμα της σύνθεσης η ανάσταση των σωμάτων στην οποία ο ζωγράφος έχει
κατακτήσει τη δυνατότητα να παρουσιάσει το ανθρώπινο σώμα σε κάθε δυνατή
κίνηση και έκφραση. Πρόκειται για μια πραγματική σπουδή του ανθρώπινου
σώματος.
Η επίσκεψη στην πόλη ολοκληρώθηκε στο δημαρχείο της πόλη
Παλλάτσο ντελ Πόπολο, κτίριο αρχαϊκό γοτθικό από τα πρώτα διοικητήρια των
ανεξάρτητων ιταλικών πόλεων το 12ο αι. με εντυπωσιακό εξώστη και εξωτερική
μνημειώδη σκάλα.
Πολύ κοντά στην Περούτζια , 20 μόλις χιλιόμετρα ανατολικά
της, βρίσκεται η Ασίζη, το μεγάλο εθνικό θρησκευτικό κέντρο της
Ιταλίας, η πόλη του Αγίου Φραγκίσκου. Η Ασίζη είναι ένα εξαιρετικό δείγμα
μεσαιωνικής πόλης με μεγάλη ακμή από τον 11ο μέχρι το 14ο αι..
Αναπτύχθηκε αξονικά κατά μήκος του μεγάλου δρόμου, της οδού των
προσκυνητών, που τη διασχίζει από τη μια άκρη ως την άλλη και οδηγεί στο
μοναστηριακό συγκρότημα και το ναό του Αγίου Φραγκίσκου. Ο ναός δεσπόζει
στην πόλη και αποτελεί βασικό στοιχείο για την οργάνωση του χώρου.
Για να μπούμε στην πόλη, που είναι κτισμένη σε πλαγιά,
περάσαμε την πύλη του Αγίου Φραγκίσκου και μέσα από το μεσαιωνικό οδικό
δίκτυο φτάσαμε μπροστά στο μοναστηριακό συγκρότημα, στη μεγάλη πιάτσα
ινφεριόρε δηλαδή την κάτω πλατεία, τη διαμορφωμένη με στοές κατά το 15ο αι.
Ο ναός χτισμένος το 13ο αι. δεν είναι μόνο ένα σπουδαίο
δείγμα του ρομανικού ρυθμού με πρώιμα γοτθικά στοιχεία, αλλά και ένας χώρος
που συνοψίζει όλη την ιστορία της ζωγραφικής του 13ου και κυρίως του 14ου αι,
της εποχής που ονομάζουμε Πρωτοαναγέννηση (Τσιμαμπούε, Τζιότο, Σιμόνε
Μαρτίνι, Πιέτρο και Αμπρόζιο Λορεντζέτι).
Ο ναός είναι οργανωμένος σε δύο βασικά επίπεδα, τον κάτω και
τον άνω ναό και μόλις το 19ο αι. ανοίχτηκε ταφική κρύπτη στην οποία
τοποθετήθηκε το σκήνωμα του Αγίου.
Η επίσκεψή μας ξεκίνησε από τον κάτω ναό στον οποίο είδαμε
τοιχογραφίες του Τσιμαμπούε , δασκάλου του Τζιότο, του Τζιότο, του Σιμόνε
Μαρτίνι και των Λορεντζέτι. Μετά από ένα σύντομο διάλειμμα στην εσωτερική
αυλή του μοναστηριού περάσαμε στο φωτεινό άνω ναό. Είναι ένας χώρος με
τεράστια σημασία για την ευρωπαϊκή τέχνη, αφού εδώ έχουμε την αυγή της
νεότερης ευρωπαϊκής ζωγραφικής, τη μεγάλη τομή, το πέρασμα από τη μανιέρα
γκρέκα, τη βυζαντινή μεσαιωνική τεχνοτροπία, στη μανιέρα λατίνα ,δηλαδή
ζωγραφική με μια έστω εμπειρική προοπτική, μορφές με όγκο, εξατομικευμένα
χαρακτηριστικά και ρεαλιστική και απλή απόδοση της φύσης και του κόσμου. Όλα
αυτά έγιναν στις 28 νωπογραφίες του μεγάλου Τζιότο ντι Μποντόνε στις οποίες
αφηγείται τη ζωή του Αγίου Φραγκίσκου. Το γαλάζιο φόντο, τα αρχιτεκτονήματα
που υπάρχουν στις συνθέσεις και η δραματική και καίρια αφήγηση οδηγούν σε
ένα πρωτόγνωρο ρεαλισμό που θα ανοίξει το δρόμο στην Αναγέννηση.
Βγαίνοντας από τον άνω ναό βρεθήκαμε στην πιάτσα σουπεριόρε,
δηλαδή την άνω πλατεία, και ακολουθήσαμε την οδό των προσκυνητών η οποία
διασχίζει κατά μήκος όλη την πόλη. Στα μισά περίπου της διαδρομής, στην
κεντρική πλατεία του οικισμού είδαμε το ρωμαϊκό ναό της Αθηνάς που
διατηρείται σε άριστη κατάσταση, αφού μετετράπη σε ναό της Παναγίας.
Φτάσαμε τελικά στο άλλο άκρο της πόλης που οριοθετείται από
το ναό της Σάντα Κιάρα, Αγίας Κλαίρης, οικοδόμημα ίδιου ρυθμού και ελάχιστα
νεότερο από το ναό του Αγίου Φραγκίσκου.
Στα σκαλιά της εισόδου του ναού και στη μεγάλη πλατεία που
ανοίγεται μπροστά του επιλέξαμε να κάνουμε την ανάγνωση κειμένων για τον
Άγιο Φραγκίσκο από έργα του Ν. Καζαντζάκη. Ο άγιος Φραγκίσκος που δίδαξε
την αγνότητα και την απόλυτη φτώχια υπήρξε μεγάλος αναμορφωτής του
θρησκευτικού και μοναστικού βίου της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, ιδρυτής του
τάγματος των φραγκισκανών και εθνικός άγιος της Ιταλίας. Όμως ο Άγιος
Φραγκίσκος υπήρξε πρωτοπόρος στη δημιουργία εθνικής λογοτεχνίας και
πρωτότυπης μουσικής και υποστήριξε την απλή και ρεαλιστική ζωγραφική. Με
όλα αυτά οδήγησε την Ιταλία από το Μεσαίωνα στην αυγή των Νέων χρόνων.
Την ημέρα της αναχώρησής μας από την Ιταλία επισκεφτήκαμε
το Αρέτσο, βόρεια της Περούτζιας. Πρόκειται για πόλη της Τοσκάνης,
μεσαίου μεγέθους με την ακμή της να τοποθετείται μεταξύ 14ου και 16ου αι.
Τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά της είναι μεσαιωνικά με κέντρο της την πιάτσα
γκράντε ή αλλιώς πιάτσα ντέι τζιόστρα στην οποία βρίσκεται το δημαρχείο, ο
ναός του 12ου αι. της Σάντα Μαρία ντελα Πιέβε με έντονες επιδράσεις από την
Πίζα. Η βόρεια πλευρά της πλατείας κλείνει με τη λότζια του 16ου αι. που
κατασκεύασε ο αρχιτέκτονας, ζωγράφος και συγγραφέας Τζιόρτζιο Βαζάρι που
είχε γεννηθεί στην πόλη. Από την ίδια πόλη κατάγεται και ο Πετράρχης, μέγας
ουμανιστής και πρόδρομος της Αναγέννησης, του οποίου το όνομα φέρει θέατρο
της πόλης.
Στο Αρέτσο κλείσαμε τον κύκλο της ζωγραφικής της Αναγέννησης
με το μεγάλο ζωγράφο με τον οποίο είχαμε ξεκινήσει στο Ουρμπίνο, τον
Πιέρο ντελα Φραντσέσκα. Στο ναό του Αγίου Φραγκίσκου στην κόγχη του
ιερού ο μεγάλος ζωγράφος έχει αναπτύξει στη δεκαετία του 1460 το πιο
ολοκληρωμένο έργο του μνημειακής ζωγραφικής. Πρόκειται για τον κύκλο «Ο
θρύλος του αληθινού σταυρού» που είναι η αφήγηση της ιστορίας του Τιμίου
Σταυρού μέχρι την ανάκτησή του από τον αυτοκράτορα Ηράκλειο. Τα
χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του Πιέρο ντελα Φραντσέσκα , τα αινιγματικά
θέματα, οι αγαλματικές μορφές, τα αρχιτεκτονήματα εντός και εκτός των οποίων
τοποθετούνται οι σκηνές, οι απαλοί και πρωτότυποι χρωματικοί τόνοι και η
γαλήνη των προσώπων φαίνονται στην παραπάνω σύνθεση. Σημαντικότερες σκηνές
του κύκλου είναι Το όραμα του Μ. Κωνσταντίνου, Η νίκη του Μ. Κωνσταντίνου
στη Μουλβία γέφυρα, Η νίκη του Ηράκλειου εναντίον του Χοσρόη και τέλος Η
ανύψωση του Τιμίου Σταυρού.
Στη συνέχεια κατευθυνθήκαμε στην κεντρική πλατεία, την πιάτσα
ντέι τζιόστρα, στην οποία από την εποχή του Μεσαίωνα κάθε χρόνο γίνεται το
αγώνισμα της γιόστρας, δηλαδή της κονταρομαχίας που πρόσφερε διασκέδαση στο
λαό και δόξα στους ευγενείς ιππότες που θα νικούσαν. Στο χώρο αυτό και
μάλιστα στη λότζια του Βαζάρι, θέση με έντονη θεατρικότητα διαβάσαμε
αποσπάσματα που είχαμε επιλέξει από την πιο εκτενή και εντυπωσιακή περιγραφή
κονταρομαχίας – γιόστρας της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Το απόσπασμα από το
κορυφαίο έργο της αναγεννησιακής κρητικής λογοτεχνίας τον Ερωτόκριτο του
Βιτσέντσου. Κορνάρου αναφερόταν στην προετοιμασία της γιόστρας προς τιμή
της Αρετούσας και στην παρουσίαση των παλικαριών που θα έπαιρναν μέρος.
Με την επίσκεψη στο Αρέτσο ολοκληρώθηκε το ταξίδι μας στον
κόσμο του Ώριμου Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Ένα ταξίδι στο οποίο είδαμε
πόλεις λαμπρές και συνομιλήσαμε με τους μεγάλους δημιουργούς της
Αναγέννησης. Αφήνοντας πίσω την Αγκώνα και την Ιταλία τραγουδήσαμε για άλλη
μια φορά το τραγούδι του Άντζελο Μπραντουάρντι και του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα
που μας συνόδεψε στο ταξίδι μας. Σας το αφιερώνουμε και σας ευχαριστούμε
θερμά.
|
